Friesland is in vergelijking met andere provincies relatief rustig, maar de verkeerdrukte neemt ook hier toe. In onze woonplaats Wolvega hebben we in 20 jaar de drukte flink zie toenemen, files zijn geen uitzondering meer en de autoriteiten hebben wegvoorzieningen toegepast, zoals rotondes en wegversmallingen, om het verkeer in goede en veilige banen te leiden. Wat voor effect heeft dat op de omgeving behalve meer lawaai en visuele verstoring van het landschap?
Korstmossen en luchtvervuiling
We hebben het geluk dat we vlakbij de Nieuwe Aanleg wonen, een park ooit ontworpen door Roodbaard, met vijver en veel forse bomen zoals zomereik, beuk, gewone esdoorn, haagbeuk en anderen. Het park grenst aan de begraafplaats die eveneens versiert is met houtige reuzen. Deze zijn rijk begroeid met mossen en korstmossen. Met name de goed belichte eiken hebben vaak een grote populatie eikenmos (Evernia prunastris) op de stam. Het is bekend dat korstmossen gevoelig zijn voor de luchtkwaliteit, sommige soorten houden van ammoniak en luchtvervuiling zoals de groot dooiermos of de heksenvingermos, voor andere soorten geldt: hoe schoner de lucht hoe beter. Bij deze categorie horen de gewone baardmos en de eikenmos, een grijsgroene struikvormige soort. De laatste kan wel wat hebben, je ziet hem ook langs niet zo drukke wegen, maar hij kent wel duidelijk grenzen voor wat betreft luchtvervuiling.
Eik versus eik
Tussen de begraafplaats en de Steenwijkerweg staan enkele eiken met op de stam eikenmossen. Ik ken deze populatie al jaren, maar de laatste tijd zijn ze niet zo vitaal meer, de struikjes zijn aan het verschrompelen en worden bruin, wat is er aan de hand? Deze eiken staan ter oosten van de Steenwijkerweg, op een afstand van ongeveer 20 meter van de weg. De overheersende windrichting is westzuidwest. Zoals eerder genoemd, het autoverkeer is de laatste jaren enorm toegenomen, de wind blaast de uitlaatgassen richting de eiken waarop eikenmos groeit. Zoveel vervuiling kan hij niet verwerken en sterft dus af! Aan de andere kant van de begraafplaats, ongeveer 100 meter verderop richting het oosten staan ook eiken, deze met weelderige populaties eikenmos, hier zijn ze nog vitaal en staan dus op een veilige afstand van de vervuilende weg.
Op de afbeeldingen hierboven: de bovenste rij toont de eik die op ongeveer 100m afstand staat van de Steenwijkerweg. De struikjes eikenmos zijn grijsgroen, vitaal en bedekken een groot deel van de stam. Op de onderste rij zie je de stam van de eik die dichtbij de weg groeit. Hier zie je duidelijk het afstervingsproces van het eikenmos dat gaande is, ze zijn bruin en verschrompeld, eigenlijk zijn ze harstikke ziek.
De zuurgraad van de barst
Dit is een zichtbaar effect van de toenemende verkeersdrukte. Maar waarom sterven de eikenmossen dan? De officiële verklaring is deze: eiken hebben normaal gesproken een zure schors en daarop groeien korstmossen die van zure schors houden. Door de uitstoot van ammoniak via intensieve veehouderij en uitlaatgassen gaat de pH van de schors omhoog en wordt dus minder zuur of wordt basisch. Dit maakt deze bomen ongeschikt voor de gevoelige soorten zoals de eikenmos. Om dit te verifiëren heb ik de de pH van de twee eiken gemeten. Fijn gemalen schors in twee glazen met gedemineraliseerd water erin. De digitale pH meter gaaf een zuurgraad van 6,1 voor de eik met de zieke eikenmos, terwijl de eik met de gezonde eikenmos 5,8 scoorde. De eik met de afstervende eikenmos heeft dus een hogere pH en dat klopt met de officiële verklaring. Maar is het verschil van slechts 0,3 graden genoeg om de korstmos te doen afsterven? Om deze vraag te kunnen beantwoorden is het goed om te weten wat een korstmos is. Het is eigenlijk een schimmel die een samenwerking met een alg en/of een blauwwier aangaat. Deze zorgt voor de fotosynthese en dus de productie van suikers. De schimmel zorg voor bescherming tegen uitdroging, UV straling en vraat. Schimmels zijn vaak heel gevoelig voor de substraat waarin ze groeien. Dit in combinatie met directe invloed van luchtvervuiling op de gevoelige soorten, zoals eikenmos, zorgt ervoor dat de schimmel niet meer zijn beschermende rol kan vervullen en dus sterft het hele organisme af.
Conclusie
Korstmossen groeien heel langzaam. De eikenmossen langs de Steenwijkerweg hebben er decennia over gedaan om die grote populatie op de stammen van de oude eiken te vormen. Nu, door de toenemende verkeersdrukte, leggen ze het loodje. Door de giftige uitstoot is hun gastheer, de eik, niet meer geschikt voor ze. Wellicht zullen andere soorten hun plaats wel innemen, maar het is een triest gezicht om de honderden oude struikjes van Evernia prunastris te zien afsterven door de toenemende uitstoot van giftige gassen.
