De herfst kent verschillende natuurfenomenen, zoals de prachtige kleurpaletten van de bladeren, het verschijnen van veel soorten paddenstoelen en het begin van de reis van de trekvogels. Minder bekend zijn de transformaties in de insectenwereld, vliegende luizenmoeders bijvoorbeeld…
Vogelkers Ik heb het geluk dat in mijn tuin een vogelkers groeit, een soort die weinig wordt gebruikt in het groen. Deze grote struik of kleine boom bloeit prachtig met zijn witte bloesem die ook insecten trekt. In de zomer heeft hij zwarte bessen die gewild zijn door vogels en in de herfst kleuren de bladeren geel, oranje en rood… oh ja, hij trekt ook veel luizen aan. Wellicht hierdoor niet zo geliefd bij landschapsarchitecten. Rhopalosiphum padi, dit is de wetenschappelijke naam van de vogelkersluis. Ieder jaar valt mij op dat in de herfst veel kleine “vliegjes” rondvliegen in de tuin. Een paar hiervan heb ik onder de microscoop gezet en toen ontdekte ik dat het geen vliegjes waren. Het waren luizen met vleugels, maar waarom in de herfst?
Een roerig leven De vogelkersluis heeft een fascinerende levenscyclus. In het voorjaar komen de eitjes uit en de geboren luizen gaan op zoek naar vers blad, hier groeien ze op en worden “fundatrix“. Ze stichten een kolonie door simpelweg klonen van zichzelf te produceren. Deze met wax bedekte nieuwelingen prikken in grote aantallen in het blad dat als reactie een beschermende opgerolde bladgal vormt. In het bladgal wordt het dus heel druk en het blad verliest met de tijd de glans van het voorjaar en wordt dus ouder. Voedingsstoffen in de boom worden schaarser en de predatoren juist steeds talrijker… tijd om te verhuizen. De tweede generatie in het bladgal produceert dan “migranten” met vleugels. Deze vliegen voor het einde van juni naar de tweede gast, grassen en gewassen zoals tarwe en gerst die dan de volgende slachtoffers van de hongerige luizen worden. Ze blijven hier tot het najaar, dan worden de mannetjes en de “gynopara” geproduceerd, beiden voorzien van vleugels. De luizenmoeders vliegen terug naar de vogelkers en baren hier de “ovipara” vrouwtjes. Dan arriveren de gevleugelde mannetjes die de vrouwtjes bevruchten. Voor de winter worden de eitjes in de nauwe ruimte tussen de knop en de stam gelegd. Hier zijn ze beschermd en moeilijk te vinden voor vogels en andere potentiele rovers.
Welke kleur? De mannetjes en de luizenmoeders keren dus terug naar de vogelkers die inmiddels de herfstkleren heeft aangetrokken. Voor de bladval kleuren bladeren geel, oranje, rood of blijven ze groen. Welke van deze kleuren is dan de favoriet onder de gevleugelde luizen? Uit mijn eigen observaties is gebleken dat de groene bladeren de meeste luizen aantrekken. Geel en oranje bladeren heel weinig en rood is niet echt in trek bij de beestjes.
Verven voor het weggooien? De herfstkleuren worden veroorzaakt door het afbrokkelen van het chlorofyl in bladgroenkorrels waardoor andere pigmenten zichtbaar worden. Deze pigmenten zijn de xanthofyllen en carotenoïden die respectievelijk de kleuren geel en oranje aan het blad geven. Als de dagen in het najaar korter en kouder worden, begint bij sommige soorten bomen en struiken de productie van de anthocyanen. Deze zijn stoffen die het blad rood kleuren. Dat klinkt niet echt logisch, de boom steekt energie in het produceren van een kleurstof die het blad rood verkleurt kort voordat deze op de grond valt om te verrotten?? Bomen doen dit niet voor niets natuurlijk. Door de evolutie hebben ze geleerd dat (plaag) insecten die hun eieren in het najaar op de boom leggen op zoek gaan naar de beste kansen voor hun nakomelingen. Bomen kunnen met kleursignalen deze zoektocht enigszins verstoren en zichzelf minder aantrekkelijk maken voor insecten. Een passieve defensiestrategie waar de leden van het plantenrijk meesters in zijn.
