Dit artikel gaat over mijn moestuin in Wolvega. Hier probeer ik een beeld te geven van de biodiversiteit van dit 200 vierkante meter grote perceel. Het is gelegen aan de rand van het dorp op beekafzetting van de rivier de Lende. De bodem is vrij vochtig, los van structuur. Het is een mengsel van zand en leem.
Een moestuin is in feite een kleinschalig landbouwgebied. Er worden planten gekweekt voor voedselproductie. Hier horen ook gebouwtjes, fruitbomen en sierplanten bij. Bijna alle planten zijn ingezaaid of gepoot. Bijna, want wilde planten liggen op de loer, en als ze de kans krijgen gaan ze datgene doen wat ze moeten doen, kiemen, groeien, bloeien en zaden vormen. Normaal gesproken krijgen ze de kans niet, ze worden met alle middelen bestreden, mechanische en chemische.
In mijn moestuin geef ik ze wel de kans, met mate. Ze zijn in hun eigen biotoop, ze spelen thuis en ze zijn dus concurrentiekrachtiger dan de gekweekte soorten. Ga ik niet schoffelen of wieden dan heb ik geen oogst. Als de ingezaaide gewassen vrij gemaakt zijn van “onkruid”, dan kunnen deze elders in het perceel hun gang gaan. Met hun bloemen trekken ze bestuivers aan die mijn groenten ook bezoeken. In de herfst en winter zijn hun zaden zeer gewild bij putters, groenlinken, mezen en andere vogelsoorten. En veel van hen zijn eetbaar en dus een welkome en gratis aanvulling op de totale oogst.
Door het handmatige wieden of schoffelen kan ik een selectie maken van welke planten wel mogen blijven en welke niet. Juist door het bewerken van de grond gaan de typische akkerkruiden groeien. Dit zijn meestal eenjarige planten, vaak heel gewoon, maar soms erg interessant. Cultuur en wilde planten groeien naast elkaar en het is een boeiende bezigheid om ze te bewerken. Door de vegetatie heen is er een wereld aan kleine dieren die zich schuilhoudt in deze groene gemeenschap.
Om wat orde te krijgen in de mengeling van wilde- en cultuurplanten heb ik ze in 3 groepen verdeeld:
- Voedselplanten: dit zijn soorten die worden ingezaaid of gepoot om voedsel te produceren.
- Sierplanten: deze groep heeft als doel de moestuin aantrekkelijk te maken, voor dier en mens.
- Wilde planten: soorten die spontaan groeien.
De grenzen tussen deze drie groepen zijn niet altijd even scherp, sommige voedselplanten stammen van wilde planten af, zoals de pastinaak. Worden ze ingezaaid als voedselplanten en gedragen ze zich daarna net als hun voorouders. Ze komen telkens spontaan terug. Dit doen ook de ingezaaide sierplanten, in feite meestal inheemse soorten zoals de klaproos, bolderik en knoopkruid. Daar tegenover staat dat enkele wilde planten ook als voedselplanten beschouwd kunnen worden. Bijvoorbeeld de paardenbloem, zevenblad of melganzenvoet.
Voedselplanten
Ieder jaar is het anders, dit zijn de voedselplanten ingezaaid of gepoot in het jaar 2015:
- Aardappelen
- Aardbeien
- Kiewits bonen
- Friese woudbonen
- Sperziebonen
- Doperwten
- Kapucijnen
- Snijbonen
- Pompoen
- Rucola
- Tuinbonen
- Rode bieten
- Venkel
- Witte kool
- Sla
- Ui
- Sjalotten
Fruit:
- Appelboom
- Perenboom
- Wichters pruim
- Zwarte bes
- Rode bes
- Frambozen
- Aardbeien
- Druif
- Japanse wijnbes
- Kruisbes
- Amerikaanse bosbes
Keuken kruiden:
- Rosmarijn
- Lavendel
- Salvia
- Bieslook
Niet alle ingezaaide groenten worden hier genoemd, in het begin van het seizoen zijn sommige soorten helemaal verslind door de slakken, zoals de boerenkool en de aardpeer.
Alles wordt uiteraard biologisch geteeld.
Sierplanten en nutplanten
Op de percelen die reeds geoogst zijn, zoals de aardappelenveld, zaai ik meestal bijenvoer en boekweit. Dit zijn snelgroeiende planten en kunnen in het najaar nog bloeien. Dat is een welkome nectarbron voor insecten en mooi om te zien. Om de randen van de moestuin laat ik wilde en sierplanten samen groeien, de laatste meestal ingezaaid of geplant, eenjarige en meerjarige soorten.
- Klaproos Papaver rhoaes
- Korenbloem Centaurea cyanus
- Gele ganzenbloem Glebonius segetum
- Bolderik Agrostemma githago
- Bijenvoer Phacelia tanacetifolia
- Boekweit Fagopyrum esculentum
- Slangenkruid Echium vulgare
- Bosandoorn Stachys sylvatica
- Goudsbloem Calendula officinalis
- Vlas Linum usitatissimum
- Knoopkruid Centaurea jacea
- Teunisbloem Oenothera glazioviana
- Smeerwortel Simphytum officinalis
- Donzige klit Arctium tomentusum
- Mierikswortel Armoracia rusticana
- Bernagie Borago officinalis
- Griekse alant Inula helenium
- Paarse dovenetel Lamium maculatum
Wilde planten
Door grondbewerking zijn de omstandigheden ideaal voor de zogenaamde pionieren, planten die meestal snel groeien en in korte tijd tot bloei komen en zaden vormen. Daarna gaan vele van hen afsterven en het zaad wacht in de bodem geduldig op de volgende kans.
Deze soorten zijn tot nu tegengekomen in 2015.
- Uitstaande meelde Atriplex patula
- Groene naaldaar Setaria viridis
- Akkerkool Lapsana communis
- Perzikkruid Persicaria maculosa
- Grote brandnetel Urtica dioica
- Groot kaasjeskruid Malva sylvestris
- Riderzuring Rumex obtusifolius
- Bergbasterdwederik Epilobium montanum
- Gekroesde melkdistel Sonchus asper
- Kruipende boterbloem Ranunculus repens
- Zwaluwtong Fallopia convolvolus
- Vogelmuur Stellaria media
- Melganzenvoet Chenopodium album
- Robertskruid Geranium robertianum
- Straatgras, Poa annua
- Schijfkamille Matricaria discoidea
- Kweek, Elytrigia repens
- Zwarte nachtschade Solanum nigrum subsp. nigrum
- Gewone hoornbloem Cerastium fontanum
- Muskuskaasjeskruid Malva moschata
- Fioringras Agrostis stolonifera
- Gewone melkdistel Sonchus oleraceus
- Pastinaak Pastinaca sativa
- Hanepoot Echinocloa crus-galli
- Zwarte mosterd Brassica nigra
- Kluwen hoornbloem Cerastium glomeratum
- Harig vingergras Digitaria sanguineum
- Sint jans-kruid Hypericum perforatum
- Grote weegbree Plantago lanceolata
- Paardenbloem Tarassaco officinalis
- Zevenblad Aegopodium podagaria
- Echte kamille Matricaria camomilla
- Tuinwolfsmelk Euphorbia peplus
- Stijve klaverzuring Oxalis stricta
- Harig knopkruid Gallinsnoga quadriradiada
- Gewone spurrie Aspergula arvensis
- Veldzuring Rumex acetosella
- Varkensgras Polygonum aviculare
- Kleine majer Amaranthus blitum
- Hoenderbeet Lamium amplexicaule
- Herderstasje Capsella bursa-pastori
- Akkervergeet-mij-nietje Myosotis arvensis
- Akkerereprijs Veronica agrestis
- Doornappel Datura stramonium
Dit is een kleurrijke en gevarieerde plantengemeenschap. Er groeien akker- en grasland soorten bij elkaar. Dit omdat bij het bewerken van de bodem rekening wordt gehouden met groeiplaatsen van bijvoorbeeld Sint-janskruid of Knoopkruid. Een zo’n diverse plantengemeenschap trekt natuurlijk een rijk insecten leven. Het knoopkruid is in de zomer erg belangrijk voor bijen en vlinders. Regelmatig worden de nectarrijke bloemen bezocht door vele soorten vlinders, onder andere de steeds zeldzamer wordende argusvlinder. Zelfs de duinparelmoervlinder heb ik hierop waargenomen! De bloemen van de smeerwortel en bosaandoorn zijn erg in trek bij de hommels. En kaasjeskruid soorten worden bijvoorbeeld veel door wilde bijen bezocht.
Dagvlinders
- Duinparelmoervlinder Argynnis niobe
Duinparelmoervlinder op Knoopkruid - Argusvlinder Lasiommata megera
- Bont zandoogje Pararge aegeria
- Boomblauwtje Celastrina aergiolus
- Citroenvlinder Gonepterix rhamni
- Dagpauwoog Aglais io
- Groot koolwitje Pieris brassicae
- Oranje zandoogje Pyronia titonus
- Distelvlinder Vanessa cardui
- Kleine vuurvlinder Lycaena plaeas
- Eikenpage flavonius quercus
Nachtvlinders
- Lieveling Timandra comae
- Gestreepte goudspanner Camptogramma bilineata
- Najaarspanner Agriopsis aurantiaria
- Koperuil Diachrysia chrysitis
Gewone drekvlieg bij de composthoop - Gammauil Autographa gamma
- Roesje Scoliopteryx libatrix
- Groente-uil Lacanobia oleracea
- Koperuil Diachrysia chrysitis
- Stro-uiltje Rivula sericealis
- Zwarte c-uil Xestia c-nigrum
Libellen
- Lantaarntje Schnura elegans
- Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum
- Paardenbijter Aeshna mixta
Wespen
- Duitse wesp Vespula germanica
- Crossocerus quadrifasciatus
- Gewone wesp Vespula vulgaris
- Hoornaar Vespa crabro
- Goudwesp Chrysis ignita
Bijen
- Honingbij Apis mellifera
- Akkerhommel Bombus pascuorum
- Aardhommel Bombus terrestris
- Steenhommel Bombus lapidarius
- Gewone sachembij Anthophora plumipes
- Groot wolbij Anthidium manicatum
- Tuinbladsnijder Megachile centuncularis
- Weidehommel Bombus pratorum
Zweefvliegen
- Citroenpendelvlieg Helophilus trivittatus
- Blinde bij Eristalis pertinax
- Snorzweefvlieg Episyrphus balteatus
- Bessenbandzweefvliegen Syrphus ribesi
- Gewone langlijf Sphaerophora scripta
- Minuetzweefvlieg Syritta pipiens
- Hommelbijvlieg Eristalis intricaria
- Doodskopzweefvlieg Myathropa florea
- Onvoorspelbarebijvlieg Eristalis similis
- Gele veenzweefvlieg Sericomia silentis
Vliegen
- Gewone drekvlieg Scatophaga sterkoraria
- Gewoon schorpionvlieg Panorpa communis
Dit zijn natuurlijk niet alle soorten die aanwezig zijn, maar slechts de soorten dat tussen de werkzaamheden door waargenomen zijn.
Sprinkhanen
- Wekkertje Omocestes viridulus
- Gewoon doorntje Tetrux undulata
Slakken
- Gestreepte veldslak Cepaea nemoralis
- Gewone wegslak Arion ater
- Duinslak Cepaea nemoralis
- Barnsteenslak Succinea putris
Composthoop
Dit is eigenlijk de plek met de meeste biodiversiteit. Heel veel bodemdiertjes en schimmels zijn druk bezig om van ons groen afval vruchtbare humus te maken. Hieromheen groeien een taxusstruik en meerdere knotwilgen. De tenen van de wilgen worden om de twee jaar geknot en als stokken gebruikt voor klimgroenten zoals bonen, sperziebonen, kapucijners en doperwten. De oude tenen liggen te verrotten op een bult naast de composthoop. Hieronder vinden meerdere dieren een prima schuilplek.
Paddenstoelen
Akkers zijn normaal gesproken niet rijk aan soorten paddenstoelen. Het is in mijn moestuin niet anders. Dit zijn de gevonden soorten:
- Exidia plana Zwarte trilzwam
- Exidia turetiana Stijfselzwam
- Rosellina aquila Lentetepelkogeltje
- Trametes suavolens Anijskurkzwam
- Pleurotus ostreatus Oesterzwam
- Calycina herbarum Gewoon poederkelkje
- Dacrymyces stillatus Oranje druppelzwam
- Peniophora incarnata Oranjerode schorszwam
- Peniophora quercina Paarse eikenschrszwam
- Crepidotus variabilis Wit oorzwammetje
- Kaneelkleurige breeksteeltje Conocybe tenera
Mossen en Korstmossen
- Marchantia polymorpha Parapluutjesmos
- Brachithecium rutabulum Gewoon dikkopmos
- Rhytidiadelphus squarrosus Gewoon haakmos
- Tortula truncata Gewoon kleimos
- Amandinea punctata Vliegenstrontjesmos
Vogels
Deze vogels zijn waargenomen in de moestuin
- Putter Carduelis carduelis
- Koolmees Parus major
- Winterkoning Troglodytes troglodydes
- Merel Turdus merula
- Zanglijster Turdus philomelos
- Spreeuw Sturnus vulgaris
- Huismus Passer domesticus
- Ringmus Passer montanus
- Roek Curvus frugileus
- Vink Fringilla coelebs
- Groenling Chloris chloris
- Pimpelmees Parus caeruleus
- Roodborst Erithacus rubecula
- Houtduif Columba palumbus
- Tortelduif Streptopelia decaocto
- Wilde eend Anas platyrhynchos
Zoogdieren
- Haas Lepus europaeus
- Konijn Oryctolagus cuniculus
- Veldmuis Microtus arvalis
- Bruine rat Rattus norvegicus
- Mol Talpa europaea
Amfibieën
- Pad Bufo bufo
- Bruine kikker Rana temporaria
Tot slot
Dit is een moestuin waar er niet alleen maar gewerkt wordt om voedsel te produceren. Insecten en andere dieren kunnen hier eveneens hun voedsel halen en hun levenscyclus voldoen. Daardoor is het een aangename plek waar door de hoge biodiversiteit altijd iets te beleven valt.